Rapczewski Jan Antoni (1855–1939), lekarz, docent chorób wewnętrznych i profesor bakteriologii w Petersburgu, profesor higieny Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. Ur. 25 XII w Białej Podlaskiej, był synem Filipa, kasjera miejskiego, i Pauliny z Choickich bądź z Elwickich (nazwisko Choicka podane jest w metryce ur. R-ego, zaś w aktach w CAW: nazwisko Elwicka które wymienia też K. Karaffa-Korbutt).
Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Białej Podlaskiej w r. 1873 R. wstąpił do Cesarskiej Medyko-Chirurgicznej Akademii w Petersburgu; w maju 1878 otrzymał dyplom lekarza cum eximia laude i został odznaczony nagrodą im. Iwanowa. Następnie pracował jako asystent w klinikach chorób wewnętrznych E. G. Eichwalda i T. Loescha. Dn. 23 V 1881 uzyskał stopień doktora medycyny w Petersburgu na podstawie rozprawy pt. K voprosu o patologo-anatomičeskich izmenenijach slizistoj oboločki želudka pri ostrom vospalenii. Eksperimental’noe izsledovanie (Pet. 1881). W r. 1882 wyjechał na południe Rosji i tam jako lekarz wojskowy pracował w szpitalu w Charkowie i zdrojowisku w Sławiańsku. W r. 1884 wrócił do Petersburga, pracował w Akademii i tam w r. 1885 został habilitowany jako docent chorób wewnętrznych. Odtąd prowadził wykłady przy klinice V. Manasieina dla studentów i lekarzy, przeważnie z zakresu bakteriologii. W r. 1885 został wysłany do Hiszpanii, gdzie panowała epidemia cholery, by poznać bakteriologię tej choroby, jej patologię, leczenie i szczepienia ochronne. Po powrocie wydelegowano go w r. 1886 do gub. podolskiej dla zwalczania cholery. W r. 1887 i 1888 był kierownikiem ekspedycji naukowej w Okręgu Zakaspijskim, Turkiestanie i Persji, ekspedycja miała na celu zbadanie etiologii panującej w tamtejszych garnizonach wojskowych «plagi Pendhe» (ulcus tropicum) i opracowanie profilaktyki.
W r. 1890 R. został powołany do Głównego Wojskowego Urzędu Sanitarnego, zorganizował «Sanitarno-higieniczne i bakteriologiczne laboratorium Wojskowego Sanitarnego Komitetu Naukowego» i kierował nim w stopniu generała dywizji. Wykładał tam też bakteriologię lekarzom wojskowym. Zajmował się bakteriologią praktyczną i często wyjeżdżał w różne okolice Rosji i poza jej granice na czele ekspedycji naukowych. W r. 1896 został mianowany członkiem zwycz. Wojskowego Sanitarnego Komitetu Naukowego, w którym pracował do r. 1917 przeważnie w zakresie epidemiologii i higieny wojskowej; przewodniczył komisjom (lub w nich uczestniczył) zajmującym się m. in. sprawami kompletowania armii, jej odżywiania, zaopatrzenia sanitarnego, projektów nowych zakładów leczniczych (i przebudowy starych) i koszar wojskowych, regulaminów o zwalczaniu chorób zakaźnych. Referował w Komitecie przeszło połowę rozpatrywanych tam spraw. W r. 1899 i 1900 brał udział jako specjalny delegat rządu w badaniu i zwalczaniu epidemii w Kraju Astrachańskim (w Kołobowie, Władirowce i na terenie stepu kirgiskiego). Podczas wojny rosyjsko-japońskiej 1904 r. R. sprawował nadzór z polecenia ministra wojny nad przygotowaniem dla armii konserw. T. r. kierował akcją zwalczania epidemii cholery na linii kolei syberyjskiej. W l. n. brał udział w sanitarnej reorganizacji armii i opracował nowe zasady odżywiania żołnierzy, następnie wprowadzone w życie. W l. 1910–17 redagował „Voenno-Medicinskij Žurnal”. W r. 1913 kierował zwalczaniem dżumy w Ziemi Wojska Dońskiego. T. r. zorganizował w wojsku szczepienie ochronne przeciw durowi brzusznemu.
W l. 1890–1913 odwiedził ośrodki naukowe w Berlinie (gdzie np. w r. 1890 poznawał metody leczenia gruźlicy tuberkuliną Kocha), Paryżu, Londynie, Wiedniu, Hamburgu, Budapeszcie itd., uczestniczył w wielu międzynarodowych zjazdach higieny, bakteriologii, medycyny wojskowej. W r. 1901 zwiedził międzynarodowe zakłady sanitarne w Suezie i Aleksandrii, zorganizował rosyjski dział higieny wojskowej na Wszechświatowej Wystawie w Paryżu w r. 1900, Higienicznej Wystawie w Dreźnie w r. 1911 i na obu tych wystawach otrzymał nagrody. W l. 1918–23 R. kierował katedrą bakteriologii jako profesor w Państwowym Instytucie Doskonalenia się Lekarzy Bakteriologów w Piotrogrodzie, jednocześnie w l. 1920–3 katedrą bakteriologii na Wydziale Techniki Sanitarnej Instytutu Technologicznego.
W r. 1923 R. wrócił do Polski. Od 1 VIII 1923 był kierownikiem naukowym pracowni higieny Wojskowego Instytutu Sanitarnego (później Centrum Wyszkolenia Sanitarnego) w stopniu kapitana oraz profesorem higieny (1923–7), profesorem technologii produktów spożywczych Wyższej Szkoły Intendentury (1923–7). W r. 1927 przyznano R-emu emeryturę, ale nadal kierował pracownią higieny.
R. ogłosił ponad 70 artykułów przeważnie w języku rosyjskim. Zajmował się w nich m. in. bakteriologią, etiologią i epidemiologią cholery, dżumy, zimnicy, leczeniem gruźlicy tuberkuliną Kocha, zapobieganiem durowi brzusznemu w wojsku i szczepieniami ochronnymi przeciw durowi brzusznemu i przeciw cholerze, dezynfekcją parową („Voenno-Medicinskij Žurnal” 1892, 1897), odżywianiem chorych konserwami, konserwowaniem mięsa, oceną przydziałów żywnościowych w wojsku, urządzaniem Działu Opatrunkowego Fabryki Zaopatrzeń Wojskowo-Sanitarnych (Pet. 1894) oraz samą Fabryką i jej znaczeniem dla armii (Pet. 1903). Po powrocie do Polski R. ogłosił kilka prac m. in. Krótkie streszczenie warunków, jakim odpowiadać powinny produkty spożywcze w wojskowych zakładach leczniczych („Lekarz Wojsk.” 1927), Krótki zarys towaroznawstwa materiałów żywnościowych (W. 1928), Technologia żywności (W. 1933 l–II), Namiastki herbaty i ich wyrób („Lekarz Wojsk.” 1937). Kilku uczniów R-ego (E. Szypelewski, Leon Padlewski i Kazimierz Karaffa-Korbutt) objęło katedry bakteriologii i higieny. R. zmarł w Warszawie 11 II 1939, został pochowany 13 II na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (obecnie Komunalny), kwatera A-19-5. Był odznaczony orderem Polonia Restituta.
Z małżeństwa z Aleksandrą z Buchmanów R. dzieci nie miał.
Konopka, Pol. bibliografia lek., IX; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Rocznik Lekarski RP, W. 1936, toż W. 1938; – Karaffa-Korbutt K., Jan Antoni Rapczewski, „Lekarz Wojsk.” T. 11: 1928 nr 3–4 s. 193–201 (fot., spis prac); – „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 458; „Kur. Warsz.” 1939 nr 43 s. 22 (klepsydra); – Arch. Państw. w L.: Akt urodzenia; CAW: KZ 25-115; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne, Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej.
Teresa Ostrowska